Ik heb in de loop der jaren niet heel veel van de eigengereide maniërist vertaald want Peter Verstegen had zich al over zijn poëzie ontfermd, maar de allereerste keer dat ik eigen werk publiceerde (in een vroeg nummer van wijlen De Held), gingen vier van mijn schrijfsels vergezeld van een vertaling van If you can ’t eat you got to. (Ook later nam ik wegens al dan niet terecht vermeende verwantschap vertalingen of bewerkingen van andere dichters op in eigen bundels.) Je zou kunnen zeggen dat mijn vertaalloopbaan begon bij Cummings.
(waarop een gewenste uitsnede is aangegeven)
Inmiddels heb ik fragmenten van zijn werk vertaald voor films en liederencycli en toen het tijdschrift Raster mij en vijf andere vertalers uitnodigde om allemaal een vertaling van één gedicht te maken ging ik daar grif op in en daaraan moest ik weer terugdenken toen Onze Taal me uitnodigde voor de vertaalrubriek van het tijdschrift.
VERTAALD DOOR …
Wie vertaalt, loopt onvermijdelijk tegen de grenzen van de taal aan. In deze rubriek presenteert een vertaler zijn of haar weerbarstigste vertaalprobleem – en de uiteindelijke oplossing.
Wat is het grootste vertaalprobleem dat u bent tegengekomen?
De hel. Of beter gezegd: een hel. Het tijdschrift Raster liet een aantal vertalers zich wagen aan het gedicht pity this busy monster,manunkind van E.E. Cummings (1894-1962), de eigengereide Amerikaanse dichter die zijn vertalers voor wel meer problemen stelde. Het eindigt zo:
(…) listen:there’s a hell
of a good universe next door;let’s go
Hij doet daar wat in veel moderne poëzie gebeurt. Een regel roept heel kort een toestand, een beeld op – een hel in dit geval – en de volgende regel begint daar dan aan te morrelen. Het gedicht verandert per regel zijn inhoud. Zo wordt de al aangehaalde titelregel op de volgende regel gevolgd door “not”. Buiten de poëzie zou dit “hell of a good universe” transformeren naar iets als een ‘verdraaid’, ‘verdomd’ of ‘ontzettend goed heelal’. Of “a hell of a good” wordt, zoals bij een collega, samengenomen tot bijvoorbeeld ‘puik’. Maar ik wilde dat Nederlandse lezers in die een-na-laatste regel ook even iets zagen opdoemen dat in de slotregel alweer verandert. Dat lukt niet met de genoemde alternatieven.
Hoe hebt u het opgelost?
Met God. Of beter gezegd: god. De hel impliceert hem, en sommige god-woorden zijn net zo versterkend als ‘a hell of a’: godsallemachtig, godgloeiend, godskolere. Omdat Cummings fratsen uithaalt met woorden, één woord soms zelfs uitspreidt over twee of meer regels en er eerder in het gedicht al sprake is van een “fraai exemplaar van hypermagische // superalmacht” (dat volgens de doktoren “een hopeloos geval” is), leken mij dit goede slotregels:
(…) weet je:er is een god
vergeten goed heelal hiernaast;kom mee
_______
Lees de vertaling waarmee het allemaal begon of lees op de site van de DBNL de vijf vertalingen uit Raster met toelichtingen. Of lees meer (in het Engels) over Cummings op de site van de Poetry Foundation.
NB: De DBNL is niet volmaakt. Zo is de informatie over mij niet compleet en is de tekstweergave niet altijd zoals hij zou moeten zijn. Ik ben al eens een geamputeerde, halve vertaling van mezelf tegengekomen en in het geval van Cummings heeft iemand in een vlaag van hypercorrectie allemaal spaties ingevoegd na leestekens, waar ze normaal wel zouden staan, maar waar deze dichter ze bijna altijd weglaat.